Arılar ve insanların iletişim kurabildiği bir dünya; çocukların canlandırdığı filmler (“Arı Filmi”…) gibi görünebilir. Ancak bilim insanları; arıların birbirleriyle nasıl konuştuğunu anlamada, gerçek yaşamda bir atılım yaptılar. Animal Behavior’ın Nisan sayısında çıkan bir makalede araştırmacılar; bal arısı, Waggle danslarının* (sallantı danslarının) alt türler arasında çözülmesini mümkün kılan evrensel bir kalibrasyonun keşfini paylaştı. Yakında herhangi bir zamanda arılarla konuşmayacak olsak da, bu bulgu; mevcut arı popülasyonlarını korumamıza yardımcı olabilir.
Bir apiarist (arıcı) değilseniz; dünyada bir waggle dansının ne olduğunu merak ediyor olabilirsiniz. Bir işçi arı yakınlarda yeni bir nektar kaynağı bulduğunda, iyi haberlerin diğer arılarını uyarmak için sekiz çizer gibi dans eder. Waggle danslarının yapıldığı kovan girişine yakın bir yerde “dans pistleri” bile vardır.
Bal arıları, yine de ürkütücü bir şekilde sallanmıyorlar. Dansın bazı yönleri; nektar kaynağı hakkında ayrıntılı bilgi veriyor. Dansın ne kadar sürdüğü, örneğin kaynağa olan mesafeye karşılık gelir ve arının dans bedeninin güneşe göre açısı kaynağın yönünü gösterir. Bu kısmıyla; Avusturyalı Zoolog Karl von Frisch,** 1973 yılında, dansların anlamını ilk keşfeden kişi olarak, Nobel Ödülü almıştı.
Yakın zamana kadar, von Frisch’in Modeli’nde “hepsi bir aradaydı.” Böylece baş döndürücü bu dansın kodunu çözerdi. Ancak, Virginia Tech araştırmacıları; Margaret Couvillon ve Roger Schürch, aynı nektar kaynağını ileten arıların bazen titrek danslarını değiştirdiğini fark ettiler.
Araştırmacılar; “gürültü” ya da aynı kaynağı ziyaret eden arılar arasındaki varyasyona neden olan “Mesafe-Süreli Kalibrasyon Sistemi”ni geliştirmeye karar verdi. Arı-arı değişiminin çok yüksek olduğunu; arının yerini ve alt türlerini biyolojik olarak alakasız hale getirdiğini keşfettiler. Bu, waggle danslarını çözmek için evrensel bir kalibrasyon oluşturmalarını mümkün kıldı. Evrensel kalibrasyon; dünya çapındaki araştırmacıların arıların nerede yiyecek topladığını anlamalarını sağlar. Bu bilgi arı dostu ekim uygulamalarını da bilgilendirebilir.
Couvillon bir basın bülteninde, waggle danslarını anlamak, çevreyi izlemenin bir yolu olarak, arıların kullanılmasını mümkün kıldığını belirtti.
Couvillon: “Arılar, yemlerin mevcut olduğu ve yılın hangi saatlerinde yüksek mekansal ve zamansal çözünürlükte olduklarını bize söyleyebilir.
Greenpeace USA’a göre, ilk 100 gıda ürününün 70’i arılar tarafından tozlaşıyor. Eğer matematiği yaparsanız; yediğiniz her üç ısırıktan birinden arılar sorumludur. Şu anda arılara yönelik en büyük tehdit; arıların nerede beslendiğine dair bilgiler kullanılarak en aza indirilebilecek böcek ilacı ve habitat kaybıdır.”
Couvillon ve Schürch’ün en son kod çözme modeli; arıların nereye gittiği hakkında gerçek zamanlı bilgi vermiyor. Çünkü dansların videoya çekilmesi ve analiz edilmesi biraz zaman ve çaba gerektiriyor. Fakat süreci düzene sokmayı umuyorlar, böylece bir gün arıları anında izleyebilecekler.
* Waggle Dansları: Daha uzaktaki kaynaklara dair bilgi vermeyi amaçlayan bu dansa sallantı dansı (waggle dance) denir. Şematik gösterimi yukarıda görülmektedir. Kovan içinde düşey olarak asılı petekler üzerinde yerini alan “bilgili” arı, önce vücudunun arka kısmını sağa sola sallayarak (köpeklerin çok heyecanlandıklarında yaptıkları gibi) düz bir çizgi üzerinde hızla koşar. Ardından sağa ya da sola keskin bir dönüş yapıp, vücudunu sallamayı bırakarak yarım çember şeklinde bir eğriyi takip ederek dansına başladığı noktaya döner. Başlangıç noktasına ulaştığında aynı düz çizgiyi (ve aynı doğrultuda) takip ederek sallantı dansını tekrarlar; ve bu defa ilk seferkinin aksi yöne dönerek diğer yarım çemberi de çizer ve başlangıç noktasına döner. “Bilgili” arı bu dansı defalarca tekrarlayarak etrafındaki kız kardeşlerinin de onun bilgisini edinmesini sağlar. /kaynak: Evrim Ağacı
**Karl von Frisch: Avusturya asıllı etolog. Özellikle arı davranışları ve duyuları üzerinde yaptığı çalışmalarla tanınır. Arıların morötesi ve polarize ışığa karşı hassasiyetlerini ortaya çıkarmış, ayrıca bal arılarının kendilerine özgü bir “dans” kullanarak kovanda birbirlerine nasıl bilgi aktardıklarını çözmüştü.
