Dünya’daki yaşam yaklaşık 3 milyar yıl önce ortaya çıktığı halde, Dünya‘nın yaklaşık 4,5 milyar yaşında olduğu tahmin edilmektedir.
Bu inanılmaz geçmişi çözmek için bilim adamları çeşitli teknikler kullanmaktadır. Bunlardan bazıları, kıtaların ne zaman ve nerelerden taşındıklarını, yaşamın ve iklimin zamanla nasıl değiştiğini, okyanusların yükselişini ve arazinin nasıl şekillendiğidir.
Dünya’nın en dış katmanı olan tektonik plakaları oluşturan ve sürekli hareket eden büyük kaya levhalar bu çalışmaların hepsinin merkezi konumundadır.
1000 milyon yıl öncesinden 520 milyon yıl öncesine kadar, Dünya tarihinin yarım milyar yıllık ilk Dünya tektonik haritası yayınlandı.
Zaman aralığı çok önemli.Söz konusu dönem atmosferde büyük bir oksijen enjeksiyonu olduğu ve çok hücreli canlılık ile çeşitliliğin ortaya çıktığı, Dünya’nın “Kar Küresi” halinden sıcak sera koşullarına kadar olan en aşırı iklim dalgalanmalarına maruz kaldığı bir dönemdir.
Artık ilk global harita ile birlikte bu dönem boyunca plak tektonik süreçlerin diğer Dünya sistemlerinde rolünü değerlendirerek Dünya‘daki derin yapıların bir milyar yılda nasıl değişebileceğini ele almak mümkün olacak.
Modern Dünya’nın tektonik plaka sınırları çok fazla ayrıntı ile haritalandırılmıştır.
Modern Dünya‘da, küresel konumlandırma uyduları, Dünya‘nın değişim ve hareketini haritalamak için kullanılır. Buradan hareketle tektonik plaka sınırları çok fazla ayrıntı ile haritalandırılmıştır.
Gezegenin mantosu (yerkabuğunun altındaki tabaka) 2,500 km derinlikteki sıcak kayaçların yukarıya doğru çeken süngerleri gezegenin sağlam kabuğuna (kabuk ve manto üst kısmı) çarptığını biliyoruz. Bu sert yüzeyli tektonik plakaları bir tırnak büyümesinin temposunda hareket ettirmeye zorlar.
Yukarı çeken sıcak kaya kütlelerinin diğer yanında, okyanus tabanının muazzam bölgelerinin derinlere doğru daldığı 26 bölgeleri adı verilen alanlar vardır.
Bu büyüleyici şeyler, bilim adamları için zamanı incelemek konusunda sorunlar yaratıyor. Gezegenin ancak son 200 milyon yılı doğrudan eşleştirilebiliyor.
Dört milyar yılın geri kalanında, okyanusların altına yerleşen kabuğun yutulmasıyla yok edildiğinden, gezegen yüzeyinin büyük kısmı eksik. Okyanus kabuğu bilim için erişilemediği yeryüzünün derinliklerinde geri çekiliyor.
Kaybolan alanların üstünde, kıta çarpışmalarında veya plakaların birbirinden kopuk çatlaklarından oluşmuş kayaları tespit edildi. Veriler Madagaskar, Etiyopya ve uzak batı Brezilya gibi yerlerde bulunan kayalardan geldi.
Yeni harita ve bağlantılı çalışma, dünyanın dört bir yanından pek çok mükemmel doktora öğrencisi ve meslektaşı tarafından yapılan birkaç on yıllık çalışmanın sonucudur.
Artık daha ayrıntılı bilgilerimiz var ve jeolojik zaman içinde daha önce Dünya’yı araştıranlar için mevcut olanlardan daha fazla görüşümüz var.
Bazı metodlar kullanılarak, geçmişteki kıtaların enlemleri hesaplanabilir. Demir taşıyan bazı kayalar, oluştuklarında manyetik alanı dondururlar.
Avustralya‘da bir pusula satın alıp Kanada‘ya götürürseniz şunu görebilirsiniz; pusula çok iyi çalışmayacak. Çünkü ibre Dünya‘ya işaret etmek isteyecektir. Pusula ibreleri, çalışmak üzere tasarlandıkları bölgede her zaman yatay kalacak şekilde dengelenir.
Ancak, sözde “paleomanyetik” ölçümler yapmak zordur. Bu kayıtları koruyan kayaların bulunması da kolay değildir. Ayrıca, sadece bize plaka kenar boşlukları veya okyanuslar hakkında değil, kıtalar hakkında bilgi veriyorlar.
Şu ana kadar yapılan çalışmalarda antik tektonik haritaların eksikliği, Dünya‘yı anlamakta oldukça büyük bir sorun oluşturuyordu.
Tektonik plakaları yeniden dağıtıp kıta ve okyanusların konumlarını (enlem ve boylam) hareket ettirerek, farklı bitki ve hayvanların yaşayabileceği ve göç edebileceği yerlere kontrol noktaraları yerleştirilebilir.
Plaka sınır yerleri aynı zamanda okyanus akımlarının ısı ve su kimyasını nasıl dağıtılacağını da belirler. Okyanustaki farklı su kütleleri, ustaca farklı elementler ve izotoplar olarak bilinen çeşitli formları içerir.
Örneğin, derin okyanuslardaki su çoğu zaman binlerce yıldır yüzeyde olmasa da şu anda yüzeyindeki sudan farklı bileşime sahiptir. Bu çok önemlidir. Çünkü farklı su kütleleri farklı miktarda besin içerir. Onları Dünya‘nın farklı bölgelerine yeniden dağıtarak farklı yerlerde yaşam potansiyelini değiştirir.
Tektonik plakalar aynı zamanda Güneş‘in radyasyonunun ne kadarının uzaya yansıyacağını da etkiler ve Dünya sıcaklığını değiştirir.
Tektonik plakaların hareket hızı zamanla değişmiştir. Dünya tarihinde farklı dönemlerde, okyanus sularını kıtalara doğru itmek gibi su hareketi yaratmak için, günümüzden daha fazla okyanus altı volkanlar vardı. Bu zamanlarda, volkanik patlamaların bazı türleri daha sıktı ve atmosfere daha fazla gaz pompaladı.
Eski plaka tektoniği kavramak ve eski Dünya sistemini anlamak için yapılan yolculuk hala devam ediyor. Dünya’nın bugünkü haline ve geleceğe.
