Nörobilimde bir söz var: “Beraber ateşlenen nöronlar, beraber bağlanır.” Bu şu demek; beyninizde bir nöro-devreyi ne kadar çok çalıştırırsanız, o devre o kadar çok güçlenir. Bu yüzden bir başka sözü de buna eklemeden geçmeyelim: “Pratik mükemmelleştirir.” Ne kadar çok pratik (piyano çalmak, bir dili konuşmak, ya da jonglörlük, vb…) yaparsanız, ona ait devreler o kadar çok güçlenir. Bu fikir, yeni şeyleri öğrenmenin yıllardır odağında yer almıştır.
“Öğrenme becerisi, nöral bağlar kurmak ve güçlendirmekten daha fazlasıdır.”
Hattâ daha önemli olan şey; eski bilgileri yıkma becerimizdir. Buna “sinaptik budama” denir.
Beyin Bir Bahçe Gibidir
Beyini, çiçek, meyve ya da bitki yetiştirmek yerine nöronlar arasında sinapti bağlantılar kurduğumuz bir bahçe olarak, düşünürsek; bunlar, dofamin, seratonin ve diğerleri gibi nörotransmiter olup, beyin boyunca seyahat eden bağlantılar olacaktır.
“Glial hücreleri”, beynimizin bahçıvanlarıdır; belirli nöronlar arasındaki sinyali hızlandırırken, diğer glial hücreleri de atıkları ortadan kaldırır; yabani otları temizler, zararlı böcekleri öldürür, kurumuş yaprakları toplar. Beynimizin budama bahçıvanı “mikroglial hücrelerdir.” Böylelikle; sinaptik bağlantılarımızı budarlar.
Peki; “Hangilerinin budanacağını nasıl biliyorlar?”
Araştırmacılar, bu gizemi daha yeni yeni çözmeye başladılar. Bildikleri şey; daha az kullanılan sinaptik bağlantılar, C1q (diğerlerinin yanı sıra) adlı bir protein tarafından işaretleniyor. Mikroglial hücreleri bu işareti tespit ettiklerinde, bu proteini bağlayıp, o sinapsı yok ediyor ya da buduyor.
Bu, beyninizin daha fazla öğrenebilmeniz için yeni bağlantılar kurmada ve güçlendirmede beynimize fiziksel yer açamasıdır.
Uykunun önemi
Pek çok yeni şey öğrenirken, beynimiz bağlantılar kurar, ama bunlar etkisiz, verimsiz, geçici bağlantılardır. Beynimiz, bu bağlantıların pek çoğunu budama ve daha akıcı, gelişmiş, verimli yollar kurma ihtiyacı duyar ve bunu da “uyku esnasında” yapar.
Beynimiz temizleme işlemini biz uyurken yapar. (Beyin hücreleriniz, glial bahçıvanlarının gelip, atıkları temizlemesi ve sinapsları budaması için %60 oranında büzüşür, daralır.)
Gece uykudan aniden kalkıp da beynimizin daha net daha sakin olduğunu fark ettiğimiz anlar olur. Bunun sebebi; tüm o budama ve neticesinde oluşan verimli yolların gece boyunca sürmesi ve sabah kalktığımızda bize yeni bilgiyi (bir başka değişle öğrenmek için) kabul edip, sentezleyecek pek çok yeri açmasıdır.
“Uykusuz bir beyin ile düşünmek, tıpkı vahşi ormanda elinde palayla yürüyerek yol açmaya benzer. Bu, çok yavaş ve çok yorucu, tüketici bir şeydir.”
Aynı sebepten dolayı, şekerleme yapmak bilişsel beceriler için çok yararlıdır. 10-20 dakikalık bir kestirme, mikroglial bahçıvanlarımıza, gelip, bazı kullanılmayan bağlantıları temizleme ve yenilerinin yetişmesinde yer açma şansı verir.
