Dünya çapında tanınmış Türk arkeologdur. Tarih öncesi ve antik tarihin önemli bilim insanlar arasında yer alır ve Türk Hitit biliminin en bilgili uzmanıdır.
Halet Çambel, 27 Ağustos 1916 tarihinde Almanya Berlin‘de doğmuştur. Atatürk‘ün yakın arkadaşlarından Hasan Cemil Çambel ve Remziye Hanım’ın üçüncü çocuğu olarak askeri ataşelik görevi sırasında Berlin‘de doğmuştur. Perihan, Leyla ve Bülent adlarında kardeşleri vardır. I. Dünya Savaşı sonrasında anne babası ile bir süre İsviçre ve Avusturya‘da yaşadıktan sonra 1924 yılında İstanbul‘a döndüler. Ailesi Arnavutköy sahilinde olan geniş ve kırmızı ahşaptan yapılan bir köşke taşındı.
Ortaokul ve Lise’yi Arnavutköy Kız Koleji’nde, şimdiki adıyla Robert Kolej‘de okudu. Lise yıllarında eskrim sporunda ustalaştı. 1930 yılında eskrim antrenmanına başladı. İlk Türk bayan sporcu olarak 1936 yılı Berlin Olimpiyatı’na eskrimci olarak katıldı.
Önce İstanbul Üniversitesi’nde daha sonra 1935 yılında Paris Sorbonne Üniversitesi’nde arkeoloji okudu. 1940 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde asistan oldu. Doktorasını da aynı üniversitede yaptı. 1944 yılında doktor oldu. Üniversitede; arkeoloji ve Ön Asyalı diller (Hititçe, Asurcu, İbranice) okudu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin prestijli Prehistorya Anabilim Dalı’nın kurucusudur.
Halet Çambel yurtdışındaki üniversite eğitimi bitip de Türkiye’ye döndüğünde kendisinden altı yaş daha büyük, tanınmış şair ve sonradan ödül kazanan mimar, Nail Çakırhan‘la 1938 yılında evlendi. Bundan sonraki 70 yıl onunla birlikte İstanbul Arnavutköy’deki baba evinde yaşadı. 2008 yılında eşi vefat etti.
Halet Çambel, doktorasının ardından iki yıl Almanya’da Saarbrücken Üniversitesi’nde konuk öğretim üyesi olarak bulundu. Ceyhan nehri kıyısında yer alan, çift dilli yazıtı ve onlarca kabartmaları ile tanınan M.Ö. 7. yüzyıla tarihlenen Karatepe-Aslantaş (Azatiwataya) Kalesi’nin kazısına önce genç bir arkeolog olarak katılır. 1950’li yılların başlangıcında Osmaniye İlinde Kadirli’ye yakın olan Karatepe antik Hitit şehrindeki yeni bulgular kariyerine kesin bir etki yapar. Alman Profesör Helmuth Theodor Bossert‘in talebesi olarak başladığı Karatepe-Aslantaş Projesi’ne katılır ve ileride Hitit dilinin araştırılmasında çok önemli katkısı olur.
1960 yılında Halet Çambel, İstanbul Üniversitesi’nde Tarih Öncesi Profesörü oldu. Prof. Dr. Halet Çambel, 1984 yılında emekliye ayrıldı.
1960’larda Chicago Üniversitesi, Oriental Institute hocalarından Robert Braidwood ile beraber oluşturdukları Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Karma Araştırma Projesi kapsamında Diyarbakır yakınlarında bulunan Çayönü Höyük kazıları ile Türkiye’nin ilk disiplinler arası projesine imza atar. Proje konusu Neolitik dönemde göçebelikten yerleşik düzene, avcılık ve toplayıcılıktan üreticiliğe geçişin araştırılmasıdır.
2005 yılında Hollanda devletinin kültür ve kalkınmaya hizmet edenlere verdiği Prens Claus Ödülü’nün sahibi oldu. 50 yıldan fazla bir zamanını prehistorya ve arkeolojiye adamıştır.
2008 yılında Anadolu Halk Bilimleri ve Kültür Derneği tarafından ömür boyu yürüttüğü çalışmaları nedeniyle kendisine “Özgür İnsan Ödülü” layık görülmüştür.
2010 yılında T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı kendisine “2010 Yılı Kültür-Sanat Büyük Ödülü”nü takdim etmiştir.
Halet Çambel, Arnavutköy’deki evi; tarihi ‘Kırmızı Yalı’yı 2004 yılında Boğaziçi Üniversitesi’ne bağışladı. Bu ev Boğaziçi Üniversitesi tarafından, Kalkınma Bakanlığı desteğiyle gerçekleştirilecek restorasyon çalışması kapsamında ‘Halet Çambel ve Nail Çakırhan Arkeolojik ve Geleneksel Mimarlık Araştırmaları Merkezi’ne dönüştürülecek.
Halet Çambel, 12 Ocak 2014 tarihinde 98 yaşında Arnavutköy’deki evinde vefat etti. Çocuğu yoktur.
